د حج پر مهال هغه پېښه چې درې پر څلورمه حاجیان پکې ووژل شول او د حج مراسم یې ودرول

سعودي عربستان د سږکال د حج لپاره نوي شرایط ټاکلي دي، چې موخه‌ یې مکې مکې ته د حاجیانو د داخلېدو تنظیم او د هغو پېښو مخنیوی دی چې د ډېرې ګڼې ګوڼې له امله رامنځته کېږي.

تېر کال له سختې ګڼې ګوڼې او شدیدې ګرمی له امله تر ۱۳۰۰ زیات حاجیان مړه شوي وو. سعودي عربستان اعلان کړی چې ډېری یې هغه کسان وو چې د حج اجازه‌لیک نه‌لري. دوی په ډېرې ګرمی کې اوږده مزلونه کړي وو، چې تودوخه یې کله ناکله تر ۵۰ درجې سانتي‌ګراده هم لوړه شوې وه.

سعودي چارواکو سږکال د حاجیانو د کنټرول، د ګڼې ګوڼې د کمولو او د پېښو او کړکېچونو د مخنیوي لپاره نوي شرایط اعلان کړي دي.

دا شرایط ځینو ځانګړو ډلو ته لکه سپین‌ږیرو او مېرمنو ته ډېر پام کوي، ځکه دا کسان د مناسکو پر مهال تر ټولو زیات له خطر سره مخ وي. د عمر کم تر کمه شرط ۱۸ کاله او اکثره ۶۵ کاله ټاکل شوی دی. هغه کسان چې تر ۱۸ کلونو کم عمر لري باید مور، پلار یا قانوني سرپرست ورسره مل وي. همداراز سږکال د سپین‌ږیرو شمېر هم کم شوی دی.

سعودي عربستان له حاجیانو غوښتي چې یو رسمي طبي تصدیق‌لیک وړاندې کړي چې وښيي دوی له روغتیايي او فزیکي پلوه د ټولو مناسکو ترسره کولو وړتیا لري.

تر ۴۵ کلونو ښکته مېرمنې باید د یوه شرعي محرم په ملتیا حج وکړي او د شرعي اړیکې اسناد (د واده سند یا د زیږون سند) وړاندې کړي. خو تر ۴۵ کلونو پورته مېرمنې کولای شي له منظمې ډلې سره بې له محرمه حج ادا کړي، خو باید د محرم له لوري د نه‌ممانعت لیک وړاندې کړي.

سږکال یوازې هغه کسان کولی شي د حج فریضه ادا کړي چې د سعودي عربستان د حج او عمرې وزارت له رسمي الکترونیکي پورتل "نسک"سره یې ځان ثبت کړی وي. دا یوازېنۍ رسمي لاره ده او هغه کسان چې رسمي اجازه‌لیک ونه‌لري، نه یوازې له حجه منع کېږي، بلکې بېرته خپلو هېوادونو ته شړل کېږي.

سعودي عربستان همداراز دا شرط ایښی چې ټول حاجیان باید لږ تر لږه ۱۰ ورځې له سفر وړاندې د (Meningococcal ACYW135) واکسین ولري. سربېره پردې، د ځینو هېوادونو او د حاجیانو د روغتیایي وضعیت له مخې، اضافي واکسینونه لکه د ژېړي تبی، ماشومانو فلج (پولیو) او زکام واکسینونه هم اړین بلل شوي دي.

د حاجیانو د خوندیتوب لپاره، چې ممکنه پېښې او ستونزې یې مخه ونیولی شي، سعودي عربستان یو لړ مهم تدابیر اعلان کړي دي. د بېلګې په توګه، حاجیان باید مقدسو ځایونو ته په داخلي سیمو او لارو کې ویده نه شي او نه هم باید هلته وغځېږي. دوی ته لارښوونه شوې چې د لمر له وړانګو د ځان ساتنې لپاره خولۍ یا چترۍ وکاروي.

د حج په موسمونو کې تل د ګڼې ګوڼې له امله ستونزې او مرګ ژوبلې لیدل شوي دي. په ۲۰۲۰ کال کې، کله چې د کورونا وېروس خپور شو، سعودي عربستان حج په بشپړه توګه وځنډاوه. تاریخي اسناد ښيي چې د کعبې طواف او ان خپله فریضه د تاریخ په اوږدو کې څو څو ځله یا خو په بشپړ ډول درېدلې ده او یا هم په په یوه اندازه محدودې شوې ده، لکه د مذهبي شخړو، جګړو، وباګانو یا سېلابونو له امله.

د کعبې شريفې انګړ بندېدل

په ۲۰۲۰ کال کې، سعودي چارواکو پرېکړه وکړه چې د اسلام پنځم رکن- یعنې حج، یوازې د محدود شمېر سعودي اتباعو او په سعودي عربستان کې د مېشتو بېلابېلو تابعیتونو لرونکو کسانو لپاره محدود کړي او له بهره یې د حاجیانو ورتګ بند کړ. دا پرېکړه د دې لپاره وشوه چې د وبا د خپرېدو د خطر مخنیوی وشي.

د احتیاطي اقداماتو په لړ کې، سعودي عربستان د کعبې شریف شاوخوا مطاف (د طواف سیمه) هم وتړله او په مکه کې یې د مسجد الحرام او د مدینې منورې مسجد النبوي کې یې د پاکوالي او میکروب ضد کارونه ډېر کړل.

چارواکو اعلان وکړ چې د کعبې شاوخوا حفاظتي کټارې به پر خپل ځای پاتې وي، چې زیارت کوونکي د کعبې د دېوال یا د حجر الاسود له لمس کولو منع شي. همداراز، دوی د ټولنیز واټن سخت قوانین پلي کړل، د خلکو راټولېدو مخنیوی یې وکړ، طواف کوونکي یې په منظمو ډلو ووېشل او د ماسک اچول یې د حج په ټولو مناسکو کې لازمي کړل.

"په سجیل (له خټو جوړو او پخو ګاڼو)"

له هغو لومړنیو پېښو چې د اسلامي میراث کتابونه یې یادونه کوي او قرآن هم ورته اشاره کړې، د ابرهه پېښه ده چې په میلادي شاوخوا ۵۷۰ یا ۵۷۱ کال کې شوې وه. په دې وخت کې، د حبشې پاچا ابرهه، چې هغه مهال یې په یمن واک چلاوه، پرېکړه وکړه چې مکه یرغمل کړي او کعبه ونړوي، چې خلک اړ کړي حج ته د هغه له‌خوا په یمن کې جوړې شوې کلیسا ته لاړ شي.

ابرهه د خپل برید لپاره له افریقایي فيلانو ګټه واخیسته، چې د مکې اوسېدونکي او حاجیان ترې وېرېدل او شاوخوا غرونو ته وتښتېدل. روایتونه وایي چې طواف بند شو تر هغه چې "مرغان راغلل او پر ابرهه لښکر یې د سجیلو (له خټتو جوړ پاخه ګاڼي) واورول" – لکه څنګه چې اسلامي روایتونه وایي او قرآن یې هم تائیدوي.

مورخان لیکي چې په میلادي ۶۹۳ کال کې، د اموي خلیفه عبدالملک بن مروان د واکمنۍ پرمهال د هغه والي، حجاج بن یوسف الثقفي پر خپل سیال عبدالله بن زبیر برید وکړ. ابن زبیر ځان د مسلمانانو خلیفه اعلان کړی و او کعبې ته یې پنا وړې وه، نو حجاج مکه محاصره کړه او د منجنیقونو (یوه زړه جنګي وسيله وه، چې د سترو ډبرو، اورونو یا نورو درنو شیانو د لرې ویشتلو لپاره کارېده. دا یو ډول لوی لرګین ماشین و، چې له فشار یا تناوه د هدف لور ته شیان وغورځوي) له لارې یې وویشتله.

دا برید د کعبې د برخې ویجاړېدو لامل شو، طواف، لمنځونه او د عمرې نور مناسک ودرېدل، تر دې چې کعبه بېرته جوړه شوه او د مسجد الحرام پراخېدل هم د همدې عبدالملک په زمانه کې ترسره شول.

"حجر الاسود په قطیف کې"

شاید د قرامطیانو (قرامطیان یا القرامط) د یوې تاریخي شیعه فرقې یا غورځنګ نوم دی چې په منځنیو پېړیو کې یې ځانګړی شهرت لري. قرامطیان د اسماعیلي شیعه اسلام یو انشعابي غورځنګ و، چې په شاوخوا نهمه او لسمه میلادي پېړۍ کې (تقریباً د عباسي خلافت پر مهال) ډېر فعال و‎) یرغل پر کعبه په ۹۳۰ میلادي کال کې د کعبې په تاریخ کې له تر ټولو خونړیو پېښو یوه وه. قرامطیانو د حج پر مهال په مکي حرم کې پر حاجیانو برید وکړ، د دې ادعا له مخې چې طواف د جاهلیت له اعمالو او د بت‌پرستۍ له بڼو دی.

راپورونه ښيي چې شاوخوا ۳۰ زره حاجیان د دې برید پر مهال ووژل شول. قرامطیانو وروسته حجر الاسود له کعبې وایست او خپلې اصلي سیمې هَجَر ته یې یووړ، چې نن‌ ورځ د سعودي عربستان د قطیف سیمه بلل کېږي او دا سیمه د دوی د دعوت مرکز او د دولت پلازمېنه وه.

د روایتونو له مخې، د دې پېښې له امله شاوخوا لس کاله حج ودرېد، څوک عرفات ته نه پورته کېدل، او حجر الاسود کلونه له خپل اصلي ځایه لیرې پاتې شو، تر هغه چې بالاخره بېرته د لسګونو زرو سرو زرو دینارو په بدل کې راولېږدول شو او بېرته خپل اوسني ځای ته راوګرځېد.

همداراز، عباسي خلیفه المعتز بن المتوکل یو پوځ مکې ته د حج په موسم کې واستاوه، چې د مکې امیر اسماعیل بن یوسف د هغه له "نامناسبو او فاسدو اعمالو" راوګرځوي. خو پایله یې دا شوه چې یوه خونړۍ پېښه، چې تاریخ‌پوهان یې "د عرفات د صحرا عام‌وژنه" بولي، رامنځته شوه.

تاریخي کتابونه وایي چې یوه لویه جګړه د عرفات غره ته څېرمه وشوه، عباسي پوځ پکې مات شو او د اسماعیل بن یوسف ځواکونو د حاجیانو پر ډلو بریدونه وکړل، ګڼ‌شمېر خلک یې ووژل، لوټ تالان وشو او د حج مراسم له منځه لاړل.

د نولسمې پېړۍ وباګانې

د مکې د تاریخ مرکز عمومي رییس، چې د پاچا عبدالعزیز کلتوري مرکز سره تړاو لري، فواز بن علي الدحاس وايي د حج مراسم په تاریخ کې له شلو ځلو زیات ځله د وباګانو، سیاسي، اقتصادي او امنیتي کړکېچونو له امله وځنډول شول، یا لغوه شول، یا د حاجیانو شمېر پکې کم کړای شو.

هغه بي‌بي‌سي عربي ته ویلي، له مشهورو وباګانو چې په مشاعر مقدسه کې پېښه شوې، د څلورمې هجري پېړۍ د "داء الماشري" وبا ده، چې ابن کثير په خپل کتاب "البداية والنهاية" کې هم یادونه کړې ده.

د ابن کثير د روایت له مخې، فواز الدهاس زیاتوي: "دا وبا په ۳۵۷ یا ۳۵۸ هجري کال کې په مکه کې خپره شوه او ټول حاجیان پکې ووژل شول او ډېر اوښان هم چې له حاجیانو سره راغلي وو، مړه شول".

هغه زیاتوي له ۳۹۰ تر ۴۱۹ هجري کال پورې د سختو پرلپسې سړو څپو لړۍ راغله، چې د خوړو د زیات قېمت لامل شوه. دې وضعیت پر حج اغېز وکړ ځکه چې د خوږو (خورماوو) کښتونو ته چې د زیارت کوونکو د خوړو او د وخت اقتصادي سرچینه وه، ډېر تاوان واړاوه.

الدحاس د نولسمې پېړۍ وباګانې د حج په تاریخ کې تر ټولو خطرناکې وبللې، ځکه چې وباګانې په دې وخت کې ډېره اوږده موده پاتې شوې.

هغه وايي له ۱۲۵۲ هجري کاله تر ۱۳۱۰ پورې په بېلابېلو کلونو کې وباګانې خپرې شوې، له هغې جملې کولیرا هم ده چې ډېره سخته وه.

الدحاس زیاتوي ځینې تاریخپوهان لیکي چې وبا له هنده راغلو حاجیانو سره مکې ته راغله، چې په پایله کې درې پر څلورمه برخه حاجیان مړه شول. همدارنګه وباګانې په بېلابېلو کلونو لکه ۱۸۳۷ او ۱۸۹۲ میلادي کلونو کې خپرې شوې چې ګڼ شمېر حاجیان یې مړه کړل.

مهدي د کعبې په انګړ کې

په ۱۹۷۹ میلادي کال کې، شاوخوا ۲۰۰ کسانو چې مشري یې جهيمان العتيبي او محمد القحطاني کول، دواړه پر سلفي ډلې پورې تړلي وو، د ورځې په سهار وختي مکه کې حرم مکي ونیوه او په زور یې ونیوه. العتيبي اعلان وکړ چې د هغه ماما زوم القحطاني "مهدي منتظر" دی.

العتيبي د مسجد الحرام دروازې وتړلې، نو لمونځ کوونکي په داخلي حرم کې محاصره شول. دې کلابندۍ او یرغمل دوه اونۍ دوام وکړ چې په دې موده کې طواف او لمونځ ودرېد. بالاخره سعودي چارواکو په زور محاصره ختمه کړه چې په نتیجه کې یې ګڼ امنیتي ځواکونه، حاجیان او یرغلګرو ته مرګ ژوبله واوښته. پاتې یرغلګر ونیول شول او وروسته محاکمه شول.

په ۲۰۱۷ کال کې طواف د څو ساعتونو لپاره ودرېد خو بیا پیل شو، چې د خلکو د ډېرې ګڼه ګوڼې له امله ودرېد.

له هغه وخت راهیسې ځینې کوچنۍ پېښې، ترمیمونه او اصلاحات وشول، چې ډېر اغېز یې پر شعایرو نه درلود، خو ځینې مرګ ژوبلې یې رامنځته کړې.

سعودي چارواکو پرېکړه وکړه چې د وبا د مخنیوي لپاره، په دې کال کې یوازې سعودي اتباعو او اوسېدونکو ته د حج اجازه ورکړي، په ځانګړي توګه چې په سعودي کې د وبا پېښې د نورو ګاونډیو هېوادونو پرتله ډېرې دي.